ELMADAĞ YEREL ŞİVESİ VE DİVAN I LÜGAT İT TÜRK
Mustafa CEYLAN
****************************
Türk Milletinin ilk "sözlük" ü olan, 11. Yüzyılda Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmış bulunan "Divan ü Lügat it Türk" incelemelerim sırasında, kelimelerin bugün Ankara-Elmadağ'da kullanılan "yerel şive" de büyük bir bölümünün ya aynen ya da çok küçük değişikliklerle kullanıldığını gördüm.
Elmadağ yerel şivesi'nin Türklüğün en eski ve en önemli lügat'ı ile bu kadar uyumluluk göstermesi karşısında hayranlığımı da gizleyemedim.
Elmadağ şivesi' nin zarif, saf, temiz ve katışıksız; pırıl pırıl oluşundaki güzelliği merak eder dururdum. Ülkemin dört bir yanını ve çoğu Türk Dünyası ülkelerini gezim sırasında, yerel şiveler hep ilgimi çekmiştir. Dünyanın neresine gidersem gideyim, "ağcabugar" (Akça Pınar) başındaki eli kınalı gelinlerimizin, kızlarımızın ve analarımızın söyleşilerini; "Kargalı Çayı" başındaki "astap yuma"(esvap yıkama) geleneğindeki güngörmüş anaların "hayat enerjisi" dolu manilerini-mani atmalarını-şakalaşmalarını unutmuş değilim. Düğün geceleri veya ramazan akşamlarındaki "gıhlam"ları, toprak damlı evlerin bacalarından sarkıtılan "uzun urgan"ları, "yüksük saklama" oyunlarını, halayları, kına yakma adetlerimizi ve oralardaki müzikaliteyi, yazılı olmayan söz kaynakçamızı asla bir kenara itmedik.
Ruhumuz, gönül telimiz o ekin yığınlarının gölgesinde, harman yerlerinde ve düğün cumartesilerindeki "horoza gitme"lerde takılı kalmıştır vesselam.
Divan ü Lügat it Türk sözlüğünde, yaklaşık 7500 kelime bulunmaktadır. Türkçenin kelime hazinesi, antolojisi, efsaneler ve tarih kaynakçası olan bu nadide eserde, yiyecek ve içeceklerin adları verildiği gibi, bazılarının yapılışı da anlatılmaktadır.11. Yüzyıldan bu güne tam bin yıl geçti. Bu bin yıl içinde Elmadağ Şivesi bozulmadan,arı, duru, yalın haliyle bugüne kadar yiyecek, içecek sözcüklerini dahi, diğer sözcüklerle beraber, nasıl da getirmiş, hayranlığım onadır işte...
Milletimiz göçebe bir toplumken, avcılık önemliydi elbette. Dolayısıyla et ve hayvan eti...Hayvanların sütleri, yağlar...
Sonra, yerleşik toplum düzenine geçince et yemekten vaz geçmemişiz ama, tarım öne çıkmış; bu kez toprağa dayalı meyveler, sebzeler, tahıl ürünleri ön plana çıkmış.
Sanayi toplumuna geçişe kadar, Elmadağ şivesi'ne dışarıdan "katışma" olmamış, dilimiz dilimizde anamızın ak sütü kadar ak ve duru durmuş.
İşte Divan ü Lügat it Türk'te bulunan "yiyecek-içecek" kelimelerinden, Elmadağ Şivesinde halâ capcanlı duran kelimeler.
Ve işte Elmadağ halkının öz be öz Türk olduğunun ispatı :
Haklı değil miyim?
KELİEMELER
**********************
aġuj~aġuz“ağız, memeli hayvanların doğumdan sonraki ilk sütü”
alma~almıla “elma”
aluç“alıç”
arı yaġı“bal”
armut“armut”
arpa“arpa”
awya“ayva”
ayran“ayran”
bal“bal (Suvar, Kıpçak, Oğuz dillerinde)
bekmes~pekmes“pekmez”
buġday“buğday”
bulġama“bulamaç”
çörek“çörek”
erük“erik”
etmek“ekmek”
kabak“kabak”
kaġun“kavun”
kaġurmaç~kawurmaç“darı ya da buğday kavrularak hazırlanan yiyecek”
kak “kurutulmuş meyve”
kayak“kaymak”
kımız “süt mayalanarak yapılan bir Türk içkisi”
kömeç“küle gömülerek pişirilen çörek”
kurut“yağı alınmış yoğurttan yapılan peynir”
sirke“ekşitilmiş üzüm suyu,sirke”
soġan~soġun“soğan”
süzme“yağsız bir tür peynir, lor peyniri”
tutmaç~turma aç “tutmaç, erişte”
tuz“tuz”
üzüm “üzüm”
yag“yağ”
yigde“iğde”
yoġurt“yoğurt”
yuġa~yupka“katmerli ekmek”
yumurtġa“yumurta
Mustafa CEYLAN
****************************
Türk Milletinin ilk "sözlük" ü olan, 11. Yüzyılda Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmış bulunan "Divan ü Lügat it Türk" incelemelerim sırasında, kelimelerin bugün Ankara-Elmadağ'da kullanılan "yerel şive" de büyük bir bölümünün ya aynen ya da çok küçük değişikliklerle kullanıldığını gördüm.
Elmadağ yerel şivesi'nin Türklüğün en eski ve en önemli lügat'ı ile bu kadar uyumluluk göstermesi karşısında hayranlığımı da gizleyemedim.
Elmadağ şivesi' nin zarif, saf, temiz ve katışıksız; pırıl pırıl oluşundaki güzelliği merak eder dururdum. Ülkemin dört bir yanını ve çoğu Türk Dünyası ülkelerini gezim sırasında, yerel şiveler hep ilgimi çekmiştir. Dünyanın neresine gidersem gideyim, "ağcabugar" (Akça Pınar) başındaki eli kınalı gelinlerimizin, kızlarımızın ve analarımızın söyleşilerini; "Kargalı Çayı" başındaki "astap yuma"(esvap yıkama) geleneğindeki güngörmüş anaların "hayat enerjisi" dolu manilerini-mani atmalarını-şakalaşmalarını unutmuş değilim. Düğün geceleri veya ramazan akşamlarındaki "gıhlam"ları, toprak damlı evlerin bacalarından sarkıtılan "uzun urgan"ları, "yüksük saklama" oyunlarını, halayları, kına yakma adetlerimizi ve oralardaki müzikaliteyi, yazılı olmayan söz kaynakçamızı asla bir kenara itmedik.
Ruhumuz, gönül telimiz o ekin yığınlarının gölgesinde, harman yerlerinde ve düğün cumartesilerindeki "horoza gitme"lerde takılı kalmıştır vesselam.
Divan ü Lügat it Türk sözlüğünde, yaklaşık 7500 kelime bulunmaktadır. Türkçenin kelime hazinesi, antolojisi, efsaneler ve tarih kaynakçası olan bu nadide eserde, yiyecek ve içeceklerin adları verildiği gibi, bazılarının yapılışı da anlatılmaktadır.11. Yüzyıldan bu güne tam bin yıl geçti. Bu bin yıl içinde Elmadağ Şivesi bozulmadan,arı, duru, yalın haliyle bugüne kadar yiyecek, içecek sözcüklerini dahi, diğer sözcüklerle beraber, nasıl da getirmiş, hayranlığım onadır işte...
Milletimiz göçebe bir toplumken, avcılık önemliydi elbette. Dolayısıyla et ve hayvan eti...Hayvanların sütleri, yağlar...
Sonra, yerleşik toplum düzenine geçince et yemekten vaz geçmemişiz ama, tarım öne çıkmış; bu kez toprağa dayalı meyveler, sebzeler, tahıl ürünleri ön plana çıkmış.
Sanayi toplumuna geçişe kadar, Elmadağ şivesi'ne dışarıdan "katışma" olmamış, dilimiz dilimizde anamızın ak sütü kadar ak ve duru durmuş.
İşte Divan ü Lügat it Türk'te bulunan "yiyecek-içecek" kelimelerinden, Elmadağ Şivesinde halâ capcanlı duran kelimeler.
Ve işte Elmadağ halkının öz be öz Türk olduğunun ispatı :
Haklı değil miyim?
KELİEMELER
**********************
aġuj~aġuz“ağız, memeli hayvanların doğumdan sonraki ilk sütü”
alma~almıla “elma”
aluç“alıç”
arı yaġı“bal”
armut“armut”
arpa“arpa”
awya“ayva”
ayran“ayran”
bal“bal (Suvar, Kıpçak, Oğuz dillerinde)
bekmes~pekmes“pekmez”
buġday“buğday”
bulġama“bulamaç”
çörek“çörek”
erük“erik”
etmek“ekmek”
kabak“kabak”
kaġun“kavun”
kaġurmaç~kawurmaç“darı ya da buğday kavrularak hazırlanan yiyecek”
kak “kurutulmuş meyve”
kayak“kaymak”
kımız “süt mayalanarak yapılan bir Türk içkisi”
kömeç“küle gömülerek pişirilen çörek”
kurut“yağı alınmış yoğurttan yapılan peynir”
sirke“ekşitilmiş üzüm suyu,sirke”
soġan~soġun“soğan”
süzme“yağsız bir tür peynir, lor peyniri”
tutmaç~turma aç “tutmaç, erişte”
tuz“tuz”
üzüm “üzüm”
yag“yağ”
yigde“iğde”
yoġurt“yoğurt”
yuġa~yupka“katmerli ekmek”
yumurtġa“yumurta