22/06/2015, 12:20
Ağız bölgeleri
Türkiye Türkçesi, tarihî Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında günümüzde konuşulmaya devam eden Türk ağızları bakımından bazı gruplara ayrılır. Söz konusu gruplandırma için Anadolu ve Rumeli ağız bölgelerinden söz edilir.
Anadolu ağız bölgesi
Türkiye Türkçesinin kollarından Anadolu kolu ana ağız grupları bakımından
Doğu Grubu,
Kuzeydoğu Grubu
Batı Grubu olarak üçe ayrılır.[1]
Prof. Dr. Leylâ Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması adlı çalışması Anadolu ağızları üzerine yapılmış en geniş akademik çalışmadır.
Anadolu ağız bölgesi, Türkiye’nin Anadolu topraklarını içerir.[1] İlk aşamada sınır bu şekilde belirtilmiş ve incelenmiştir.
Anadolu'da özellikle Karadeniz Bölgesi, Güneydoğu Bölgesi ve de Ege Bölgesi'nde ağız farklılıkları vardır. Ancak bu ağızlar, küçük yaşlardan itibaren eğitimde yazı dilinin kullanımı, basın-yayın gibi bazı sebeplerle yavaş yavaş kaybolmaktadır.
Doğu grubu
1. Grup: Ağrı, Van, Muş, Bitlis, Bingöl, Siirt, Diyarbakır, Mardin, Hakkâri, Urfa (Birecik, Halfeti hariç), Palu, Karakoçan ağızları.[2]
1.1. Ağrı, Malazgirt
1.2. Muş, Bitlis
1.3. Ahlat, Adilcevaz, Bulanık, Van
1.4. Diyarbakır, Urfa
1.5. Palu, Karakoçan, Bingöl, Karlıova, Siirt
2. Grup: Kars (Ardahan, Posof hariç), Erzurum, Aşkale, Ovacık, Narman, Pasinler, Horasan, Hınıs, Tekman, Karayazı, Erzincan, Tercan, Çayırlı, Kemah, Refahiye, Gümüşhane ağızları.[2]
2.1. Kars (yerli ağzı)
2.2. Erzurum, Aşkale, Ovacık, Narman
2.3. Pasinler, Horasan, Hınıs, Tekman, Karayazı, Tercan (kısmen)
2.4. Bayburt, İspir (Hunut grubu hariç), Erzincan, Çayırlı, Tercan (kısmen)
2.5. Gümüşhane
2.6. Refahiye, Kemah
2.7. Kars (Azeriler ve Terekemeler)
3. Grup: Ardahan, Posof (Kars), Artvin, Şavşat, Yusufeli, Ardanuç, Oltu, Tortum, Olur, Şenkaya, İspir ağızları.[2]
3.1. Posof, Artvin, Şavşat, Ardanuç, Yusufeli
3.2. Ardahan, Olur, Oltu, Şenkaya, İspir (Hunut grubu), Tortum
4. Grup: Kemaliye, İliç (Erzurum), Elazığ, Keban, Baskil, Ağın, Harput, Tunceli ağızları.[2]
4.1. Kemaliye, İliç, Ağın
4.2. Tunceli, Hozat, Mazgirt, Pertek
4.3. Harput
4.4. Elazığ, Keban, Baskil
Kuzeydoğu grubu
1. Grup: Trabzon, Rize, Kalkandere, İkizdere, Gündoğdu, Büyükköy ağızları.[3]
1.1. Vakfıkebir, Akçaabat, Tonya, Maçka, Of, Çaykara
1.2. Trabzon, Yomra, Sürmene, Araklı, Rize, Kalkandere, İkizdere, Gündoğdu, Büyükköy
2. Grup: Çayeli, Çamlıhemşin, Pazar, Ardeşen, Fındıklı ağızları[3]
2.1. Çayeli, Kaptanpaşa
2.2. Çamlıhemşin, Pazar, Hemşin, Ardeşen, Fındıklı
3. Grup: Arhavi, Hopa, Borçka, Kemalpaşa, Muratlı, Ortacalar, Göktaş, Camili, Meydancık, Ortaköy ağızları.[3]
2.3.1. Arhavi, Hopa, Kemalpaşa, Ortacalar
2.3.2. Hopa (ufak kısmı)
2.3.3. Borçka, Muratlı, Camili, Meydancık, Ortaköy, Göktaş
Batı grubu
1. Grup: Afyonkarahisar, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Burdur, Bursa, Çanakkale, Denizli, Eskişehir, Isparta, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla, Uşak, Nallıhan ağızları.[4]
1.1. Afyonkarahisar, Eskişehir, Uşak, Nallıhan
1.2. Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Bilecik
1.3. Aydın, Burdur, Denizli, Isparta, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla
1.4. Antalya
2. Grup: İzmit, Sakarya ağızları.[4]
3. Grup: Bolu (Göynük, Mudurnu, Seben, Kıbrısçık hariç), Zonguldak, Bartın, Kastamonu (Tosya hariç), Ovacık, Eskipazar ağızları.[4],
3.1. Zonguldak, Devrek, Ereğli
3.2. Bartın, Çaycuma, Amasra
3.3. Bolu, Ovacık, Eskipazar, Karabük, Safranbolu, Ulus, Eflani, Kurucaşile
3.4. Kastamonu
4. Grup: Beypazarı, Çamlıdere, Kızılcahamam, Güdül, Ayaş, Göynük, Mudurnu, Seben, Kıbrısçık, Çankırı (Ovacık, Eskipazar, Kızılırmak hariç), Tosya (Kastamonu), Boyabat, Çorum, İskilip (dağ köyleri hariç), Bayat, Kargı, Osmancık ağızları.[4]
4.1. Göynük, Mudurnu, Kıbrısçık, Seben
4.2. Kızılcahamam, Beypazarı, Çamlıdere, Güdül, Ayaş
4.3. Çankırı (Ovacık, Eskipazar, Kızılırmak hariç), Çorum, İskilip, Kargı, Bayat, Osmancık, Tosya, Boyabat
5. Grup: Sinop (Boyabat hariç), Samsun (Havza, Ladik hariç), Ordu (Mesudiye hariç), Giresun (Şebinkarahisar ve Alucra hariç), Şalpazarı ağızları.[4]
5.1. Sinop, Alaçam
5.2. Samsun, Kavak, Çarşamba, Terme
5.3. Ordu, Giresun, Şalpazarı
6. Grup: Havza, Ladik, Amasya, Tokat, Sivas (Şarkışla ve Gemerek hariç), Mesudiye, Şebinkarahisar, Alucra, Malatya, Hekimhan, Arapkir ağızları.[4]
6.1. Ladik, Havza, Amasya, Tokat, Erbaa, Niksar, Turhal, Reşadiye, Almus
6.2. Zile, Artova, Sivas, Yıldızeli, Hafik, Zara, Mesudiye
6.3. Şebinkarahisar, Alucra, Suşehri
6.4. Kangal, Divriği, Gürün, Malatya, Hekimhan, Arapkir
7. Grup: Tarsus, Ereğli, Konya merkez ilçesinin bazı köyleri, Adana, Hatay, Kahramanmaraş, Gaziantep, Adıyaman, Darende, Akçadağ, Doğanşehir, Birecik, Halfeti ağızları.[4]
7.1. Akçadağ, Darende, Doğanşehir
7.2. Afşin, Elbistan, Göksun, Andırın, Adana, Hatay, Tarsus, Ereğli
7.3. Kahramanmaraş, Gaziantep
7.4. Adıyaman, Halfeti, Birecik, Kilis
8. Grup: Ankara, Haymana, Balâ, Şereflikoçhisar, Çubuk, Kırıkkale, Keskin, Kalecik, Kızılırmak, Çorum (merkez ilçe ile güneyindeki ilçeler), Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Kayseri, Şarkışla, Gemerek, Yozgat ağızları.[4]
9. Grup: Konya (merkez ilçesinin bazı yöreleri ve Ereğli hariç), İçel (Tarsus hariç) ağızları.[4]
*
Birkaç özellik:
Ege ağızlarında /r/ sesi kaybolmuştur: var-vā gibi…
Orta Anadolu ağızlarında /k/ sesi, /g/ olur: Konya-Gonya, keçi-geçi. p/b değişimi vardır: piliç-biliç.
Kayseri,Bozok yöresinde ö/ü sesleri değişir: öküz-oküz…
Doğu ve güneydoğu ağzında gırtlak sesleri Arapçaya özgüdür: alem-a'lem…
Karadeniz ağızlarında Eski Tuva Türkçesi gibi b/p değişimi görülür: bunu-puni…
Trakya ağızlarında ilk hecedeki /ö/ sesi daralabilir: börek-bürek…
Kıbrıs ağızlarında Azerbaycan Türkçesi gibi t↔d, k↔g değişimi görülür: kurt ↔ gurd…
------------------------------------------------------------------------------------
kaynak : https://tr.wikipedia.or
Türkiye Türkçesi, tarihî Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında günümüzde konuşulmaya devam eden Türk ağızları bakımından bazı gruplara ayrılır. Söz konusu gruplandırma için Anadolu ve Rumeli ağız bölgelerinden söz edilir.
Anadolu ağız bölgesi
Türkiye Türkçesinin kollarından Anadolu kolu ana ağız grupları bakımından
Doğu Grubu,
Kuzeydoğu Grubu
Batı Grubu olarak üçe ayrılır.[1]
Prof. Dr. Leylâ Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması adlı çalışması Anadolu ağızları üzerine yapılmış en geniş akademik çalışmadır.
Anadolu ağız bölgesi, Türkiye’nin Anadolu topraklarını içerir.[1] İlk aşamada sınır bu şekilde belirtilmiş ve incelenmiştir.
Anadolu'da özellikle Karadeniz Bölgesi, Güneydoğu Bölgesi ve de Ege Bölgesi'nde ağız farklılıkları vardır. Ancak bu ağızlar, küçük yaşlardan itibaren eğitimde yazı dilinin kullanımı, basın-yayın gibi bazı sebeplerle yavaş yavaş kaybolmaktadır.
Doğu grubu
1. Grup: Ağrı, Van, Muş, Bitlis, Bingöl, Siirt, Diyarbakır, Mardin, Hakkâri, Urfa (Birecik, Halfeti hariç), Palu, Karakoçan ağızları.[2]
1.1. Ağrı, Malazgirt
1.2. Muş, Bitlis
1.3. Ahlat, Adilcevaz, Bulanık, Van
1.4. Diyarbakır, Urfa
1.5. Palu, Karakoçan, Bingöl, Karlıova, Siirt
2. Grup: Kars (Ardahan, Posof hariç), Erzurum, Aşkale, Ovacık, Narman, Pasinler, Horasan, Hınıs, Tekman, Karayazı, Erzincan, Tercan, Çayırlı, Kemah, Refahiye, Gümüşhane ağızları.[2]
2.1. Kars (yerli ağzı)
2.2. Erzurum, Aşkale, Ovacık, Narman
2.3. Pasinler, Horasan, Hınıs, Tekman, Karayazı, Tercan (kısmen)
2.4. Bayburt, İspir (Hunut grubu hariç), Erzincan, Çayırlı, Tercan (kısmen)
2.5. Gümüşhane
2.6. Refahiye, Kemah
2.7. Kars (Azeriler ve Terekemeler)
3. Grup: Ardahan, Posof (Kars), Artvin, Şavşat, Yusufeli, Ardanuç, Oltu, Tortum, Olur, Şenkaya, İspir ağızları.[2]
3.1. Posof, Artvin, Şavşat, Ardanuç, Yusufeli
3.2. Ardahan, Olur, Oltu, Şenkaya, İspir (Hunut grubu), Tortum
4. Grup: Kemaliye, İliç (Erzurum), Elazığ, Keban, Baskil, Ağın, Harput, Tunceli ağızları.[2]
4.1. Kemaliye, İliç, Ağın
4.2. Tunceli, Hozat, Mazgirt, Pertek
4.3. Harput
4.4. Elazığ, Keban, Baskil
Kuzeydoğu grubu
1. Grup: Trabzon, Rize, Kalkandere, İkizdere, Gündoğdu, Büyükköy ağızları.[3]
1.1. Vakfıkebir, Akçaabat, Tonya, Maçka, Of, Çaykara
1.2. Trabzon, Yomra, Sürmene, Araklı, Rize, Kalkandere, İkizdere, Gündoğdu, Büyükköy
2. Grup: Çayeli, Çamlıhemşin, Pazar, Ardeşen, Fındıklı ağızları[3]
2.1. Çayeli, Kaptanpaşa
2.2. Çamlıhemşin, Pazar, Hemşin, Ardeşen, Fındıklı
3. Grup: Arhavi, Hopa, Borçka, Kemalpaşa, Muratlı, Ortacalar, Göktaş, Camili, Meydancık, Ortaköy ağızları.[3]
2.3.1. Arhavi, Hopa, Kemalpaşa, Ortacalar
2.3.2. Hopa (ufak kısmı)
2.3.3. Borçka, Muratlı, Camili, Meydancık, Ortaköy, Göktaş
Batı grubu
1. Grup: Afyonkarahisar, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Burdur, Bursa, Çanakkale, Denizli, Eskişehir, Isparta, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla, Uşak, Nallıhan ağızları.[4]
1.1. Afyonkarahisar, Eskişehir, Uşak, Nallıhan
1.2. Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Bilecik
1.3. Aydın, Burdur, Denizli, Isparta, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla
1.4. Antalya
2. Grup: İzmit, Sakarya ağızları.[4]
3. Grup: Bolu (Göynük, Mudurnu, Seben, Kıbrısçık hariç), Zonguldak, Bartın, Kastamonu (Tosya hariç), Ovacık, Eskipazar ağızları.[4],
3.1. Zonguldak, Devrek, Ereğli
3.2. Bartın, Çaycuma, Amasra
3.3. Bolu, Ovacık, Eskipazar, Karabük, Safranbolu, Ulus, Eflani, Kurucaşile
3.4. Kastamonu
4. Grup: Beypazarı, Çamlıdere, Kızılcahamam, Güdül, Ayaş, Göynük, Mudurnu, Seben, Kıbrısçık, Çankırı (Ovacık, Eskipazar, Kızılırmak hariç), Tosya (Kastamonu), Boyabat, Çorum, İskilip (dağ köyleri hariç), Bayat, Kargı, Osmancık ağızları.[4]
4.1. Göynük, Mudurnu, Kıbrısçık, Seben
4.2. Kızılcahamam, Beypazarı, Çamlıdere, Güdül, Ayaş
4.3. Çankırı (Ovacık, Eskipazar, Kızılırmak hariç), Çorum, İskilip, Kargı, Bayat, Osmancık, Tosya, Boyabat
5. Grup: Sinop (Boyabat hariç), Samsun (Havza, Ladik hariç), Ordu (Mesudiye hariç), Giresun (Şebinkarahisar ve Alucra hariç), Şalpazarı ağızları.[4]
5.1. Sinop, Alaçam
5.2. Samsun, Kavak, Çarşamba, Terme
5.3. Ordu, Giresun, Şalpazarı
6. Grup: Havza, Ladik, Amasya, Tokat, Sivas (Şarkışla ve Gemerek hariç), Mesudiye, Şebinkarahisar, Alucra, Malatya, Hekimhan, Arapkir ağızları.[4]
6.1. Ladik, Havza, Amasya, Tokat, Erbaa, Niksar, Turhal, Reşadiye, Almus
6.2. Zile, Artova, Sivas, Yıldızeli, Hafik, Zara, Mesudiye
6.3. Şebinkarahisar, Alucra, Suşehri
6.4. Kangal, Divriği, Gürün, Malatya, Hekimhan, Arapkir
7. Grup: Tarsus, Ereğli, Konya merkez ilçesinin bazı köyleri, Adana, Hatay, Kahramanmaraş, Gaziantep, Adıyaman, Darende, Akçadağ, Doğanşehir, Birecik, Halfeti ağızları.[4]
7.1. Akçadağ, Darende, Doğanşehir
7.2. Afşin, Elbistan, Göksun, Andırın, Adana, Hatay, Tarsus, Ereğli
7.3. Kahramanmaraş, Gaziantep
7.4. Adıyaman, Halfeti, Birecik, Kilis
8. Grup: Ankara, Haymana, Balâ, Şereflikoçhisar, Çubuk, Kırıkkale, Keskin, Kalecik, Kızılırmak, Çorum (merkez ilçe ile güneyindeki ilçeler), Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Kayseri, Şarkışla, Gemerek, Yozgat ağızları.[4]
9. Grup: Konya (merkez ilçesinin bazı yöreleri ve Ereğli hariç), İçel (Tarsus hariç) ağızları.[4]
*
Birkaç özellik:
Ege ağızlarında /r/ sesi kaybolmuştur: var-vā gibi…
Orta Anadolu ağızlarında /k/ sesi, /g/ olur: Konya-Gonya, keçi-geçi. p/b değişimi vardır: piliç-biliç.
Kayseri,Bozok yöresinde ö/ü sesleri değişir: öküz-oküz…
Doğu ve güneydoğu ağzında gırtlak sesleri Arapçaya özgüdür: alem-a'lem…
Karadeniz ağızlarında Eski Tuva Türkçesi gibi b/p değişimi görülür: bunu-puni…
Trakya ağızlarında ilk hecedeki /ö/ sesi daralabilir: börek-bürek…
Kıbrıs ağızlarında Azerbaycan Türkçesi gibi t↔d, k↔g değişimi görülür: kurt ↔ gurd…
------------------------------------------------------------------------------------
kaynak : https://tr.wikipedia.or
- ^ [sup]a[/sup] [sup]b[/sup] Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 1-2.
- ^ [sup]a[/sup] [sup]b[/sup] [sup]c[/sup] [sup]d[/sup] Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 57-58.
- ^ [sup]a[/sup] [sup]b[/sup] [sup]c[/sup] Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 99-110.
- ^ [sup]a[/sup] [sup]b[/sup] [sup]c[/sup] [sup]d[/sup] [sup]e[/sup] [sup]f[/sup] [sup]g[/sup] [sup]h[/sup] [sup]i[/sup] Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 116-157.