[mceylan]

1. TÜRKiYE TÜRKÇESi AĞIZLARININ TASNİFİ

1.A. ignas Kunos Tasnifi


1. izmir ile Bursa arasında Zeybekçe
2. Kastamonu ağzı
3. Karadeniz’in doğu kıyılarına doğru Lazca
4. Harputça
5. Güneydoğu Anadolu’da Mersin ile Konya arasında Karamanlıca
6. Kızılırmak havzasında Ankara ağzı
7. Anadolu’da dağınık olarak yaşayan Yörük ve Türkmenler

Kisazsiai Török Dialektusairal adlı eserinde verilen bu tasnifte Kunos, Ankara ağzı,Zeybekçe, Yörük ve Türkmen ağızlarının esas Türk ağızlarını, diğerlerinin ise Türkleştirilmiş unsurların ağızlarını temsil ettiğini belirtir.


1. B. 1. Ahmet Caferoğlu Tasnifi (1946)


1. Doğu illeri ağızları (Kars, Elazığ, Van ve Civarı, Malatya) bölgesi
2. Erzurum, Trabzon, kısmen Rize ağızları bölgesi
3. Sivas, kısmen Tokat illeri ağızları bölgesi
4. Amasya, Çorum, Ankara, kısmen Yozgat ağızları bölgesi
5. Orta Anadolu (Kayseri başta olmak üzere) ağızları bölgesi
6. Gaziantep (ve kuzey sınır ağızları) bölgesi
7. Batı illeri ağızları (EskiĢehir, Balıkesir, Manisa, Ġzmir, kısmen Afyon, Aydın ve Antalya’ya kadar) bölgesi
8. Konya ağız bölgesi
9. Kastamonu ağız bölgesi


Caferoğlu’nun bu tasnifi bütünüyle kendi malzemesine dayanmaktadır. Bu genel tasnifin içinde bir kısım alt grupların varlığından ve farklılığından söz eden Caferoğlu, Gaziantep ağzının, “merkez, Kilis ve yöresi ile Türkmen uruğu ağzı” şeklinde üç alt gruba ayrıldığını, Malatya’nın Tahir bucağı ağzının Sivas ağzına yakın olduğunu, yine Malatya Hekimhan ağzının da bazı gramer özellikleri bakımından Kastamonu ağzına benzediğini belirtir. 
Caferoğlu’na göre Trabzon merkez ağzı Erzurum ağzına daha yakınken Akçaabat ile Vakfıkebir müstakil bir ağız bölgesi oluşturur.(Karahan, 1996; X)

1. B. 2. Ahmet Caferoğlu Tasnifi (1959)

1. Güneybatı ağızları (Bandırma’dan Antalya civarlarına kadar)
2. Orta Anadolu ağızları (Afyon’dan Elazığ ve Erzurum’a kadar)
3. Doğu ağızları (Elazığ ve Erzurum’dan doğu sınırına kadar)
4. Kuzeydoğu ağızları (Samsun’dan Rize’ye kadar)
5. Güneydoğu ağızları (Gaziantep, Adana, Antalya ve civarı)
6. Kastamonu
Fundamenta’da yayınlanan (Caferoğlu, 1959; 239-260) bu tasnif, eksiklikleri olmakla birlikte bir öncekine göre daha tutarlıdır. Caferoğlu’nun iki tasnifinde de Kunos’ta olduğu gibi Rumeli ağızlarına yer verilmemiştir.

1.C.1. Tahsin Banguoğlu Tasnifi

1. Deliorman ağzı
2. Makedonya ağzı
3. İstanbul ağzı
4. Aydın ağzı
5. Karaman ağzı
6. Ankara ağzı
7. Kastamonu ağzı
8. Harput ağzı
9. Erzurum ağzı
10. Karadeniz ağzı

Banguoğlu’nun Türkçenin Grameri (Banguoğlu, 1990; 17) adlı eserinde yer alan bu tasnifte Rumeli ağızları da yer almaktadır. Bütünüyle yerleĢim birimleri adları kullanılarak yapılan bu tasnifte hangi ölçütlerin kullanıldığı belli değildir.

1.C.2. Banguoğlu Tasnifi

1. Güney Batı ağızları
2. Orta Anadolu ağızları
3. Doğu Ağızları
4. Kuzey Doğu Karadeniz ağızlar
5. Rumeli ağızları
6. Güney Doğu ağızları
7. Kastamonu’ya, Karamanlı ve başka boylara mahsus ağızlar.

1. E. Piet Kral Tasnifi

1. RUMELİ GRUBU:
1. Edirne
2. Marmara (hipotetik)

3. BATI GRUBU: Afyon, Antalya, Aydın, Balıkesir, Burdur, Denizli, EskiĢehir, Isparta,
İzmir, Manisa, Muğla, Uşak)

4. MERKEZ GRUBU: Ankara, İçel, Kayseri, KırĢehir, Konya, Nevşehir, Niğde, Yozgat

a. Konya ve Niğde’de sapma
b. Kayseri, Kırşehir ve Yozgat’ta sapma
5. Amasya, Çankırı ve Çorum
a. Çankırı’da sapma
6. Sivas ve Tokat
7. Elazığ, Malatya ve Tunceli
a. Malatya’da sapma
8. Gaziantep, Hatay ve Kahramanmaraş
9. DOĞU GRUBU: Bitlis, Diyarbakır, Muş, Erzurum, Kars, Urfa ve Van
a. Diyarbakır ve Urfa’da sapma
b. Erzurum’da sapma
c. Kars’ta sapma
10. Erzincan
11. BATI KARADENĠZ GRUBU: Bolu, Kastamonu ve Zonguldak
a. Bolu’da sapma
b. Zonguldak’ta sapma
12. ORTA KARADENĠZ GRUBU: Giresun, Ordu ve Samsun
a. Ordu’da sapma
b. Samsun’da sapma
13. Rize ve Trabzon
a. Rize’de sapma
14. Artvin