[mceylan]

ŞEYH ELVAN-I ŞİRAZ HAZRETLERİ




Mustafa CEYLAN

 

I. Murat zamanında, 19’ncu yüzyılda yaşamış ve II. Murad zamanında vefat etmiş olan, Şeyh Elvan-ı Şirazi, Hacı Bayram-ı Velinin müridlerindendir.

Türkçe ile aruzu bir gül bahçesindebirleştiren Şirazi, İran’dan gelen,  Şiraz’da doğup, Orhan Gazi döneminde Anadolu’ya yerleşen veliler halkasından bir halkadır. Kaşgarlı bir Türk olan Şinazî “Ne korkum var cehennem zulmetinden” diyerek, cehennemden korkmadığını da açıkça ifade etmiştir.

Engin tasavvuf bilgisi ve Hacı Bayram-ı Veli’nin açtığı yoldan uzun mesafeleri kat etmesi sebebiyle elde ettiği derin ve manâlı, kültürle, Bayramî’liğin asırlarca Kaynak Eser olarak başvurduğu İranlı Şair sadettinMahmut Şebüsterî’nin gülşen-i Râz (Sırrın Gül Bahçesi) isimli eserini Farsça’dan Türkçeye tercüme etmiştir. Bu tercüme  de, şiir tekniğiyle tasavvuf deryasının gizli dalgalarını ustalıkla birleştirmiştir. Türçeyi, aruzu vae tasavvufu şahane bir şekilde yan yana getirmiştir. Hacı Bayram-ı Veli’nin vefatından üç-dört yıl önce yaptığı bu tercüme, bugün bile rahatlıkla okunabilmektedir.

Sâde, açık, inciler misâli sözleriyle, aruzu kullanışının ustalığına çoğu şair henüz ulaşamamıştır.

Kendisi cehennemden korkmadığı gibi “Eğer âh’ım ilâhî ah olursa, cehennemi gözümün yaşında yok eder, ateşini söndürürüm” demiştir. “Yeter ki nefis sultanının boynunu Allah’ın kılıcıyla vurayım” demiştir.

Şirazî’nin arı, duru Türkçe’si asırlar üzerenden aşa aşa günümüze kadar uzanmış olup, (Sırrın Gülbahçesi) halâ okunan kıymetli bir eserdir.

Şirazî adıyla yazdığı şiirlerinden çok, bu tercümemsiyle İslam ve Türk dünyasında nam salmıştır.

Çoğu İslâmi kaynaklar, onun bu tercümesinden övgüyle bahsetmektedirler.

“Örneğin, Semeratüt fuadi’da Abdullah Efendi Ğülşen-i Râz’dan bir çok alıntılar yapmıştır. (s.34-35)

“Şeyh Elvan-ı Şirazî Tercüme-i Gülşen-i Râz’da mukallid muhakkiki beyan buyururlar:        

“Cihanda iki türlüdür mürâi

Ki aldarlar bular yohsul u bayı

Birisi yürür eski kisvetiyle

Ki zâhidler olur bu suretiyle

Avâmün- nâsı bular yimek ister

Bularınla işitmek dimek ister

Giyerler pâre pâre köhne câme

Dilerler kim seviler avâme

Yeniden giy desen giymez olursa

Bu dediğin söze uymaz olursa

Ki yani dünya terk etmiş desinler

Cihanda nefsi ürkütmüş desinler

Fitillenürse taramaz sakalın

Ki desünler unutmuş kendü hâlin

Desinler kim Hak’a meşgul oluptur

Avâm içinde bu makbul oluptur

İkincisi budur ehli riyânın

İşte imdi olâmetlerin ânın

……………………….” (5)

* (5) Bayramoğlu, Fuat, a.g.e. Sayfa: 52-53

Şirâzi “Olursa” isimli şiirinde aynen şöyle diyor:

 

“Eğer himmet bana hemrâh olursa

gönül tahtında devlet şâh olursa

 

Urayım boynunu sultan-ı nefsin

İnâyet kılıcı Allah olursa

 

Ne korkum var cehennem zulmetinde

Bu yoldameş’alem ol mah olursa

 

 

Gözüm yaşıma gark adem câhim

Eğer ahım ilâhi âh olursa

 

Ümidi kesme şirâzi bilinmez

İnâyet kuluna mâgâh olursa”

Diyen Şirazi, Hacı Bayram Piri’nden aldığı ilham ve hızla nefis sultanının boynunu vurmaktadır.Hacı Bayram-ı Veli’nin yazdığı zaptedilmez ışık çizgileri, Anadolu’nun dört bir yanında üstün insan mertebelerini, ruh ve toplum fatihlerini birer birer devreye sokmuştur. Anadolu’nun geleceğini şekillendiren bu fetihler “Cehennem’den korkmamışlar” hattâ  “Cennet’e bile tâlip olmamışlar” dır.

Hacı Bayram Dergâhında yetişen her mürid, gittiği, uğradığı her yeri aydınlatmıştır. Bu şekilde ışıklarla dopdolu. Aydınlık bir Anadolu vücuda getirmiştir.

Çalışkanlığıyla, toprağı işlemesiyle yaşantısıyla da örnek olan bu müridler, insanları Allah’a, ebedî sevgiliye götürme de birer rehber olmuşlardır.

Bu rehberler, bur ruh şöleniyle Türk milletine yön göstermişler, hız vermişlerdir.

Ruh şöleninde sadece Aşk..Alllah aşkı vardır.

Her şeyin, ama bütün her şeyin önünde Aşk. Cenneti istemekten, hayâl etmekten de önce aşk..

Onun içinde Şirazi “Eğer âh’ım ilâhi âh olursa, cehennemi göz yaşımla söndürebilirim” diyor.

O doyumsuz, o ilâhi aşkta saadeti göz yaşıyla tatmak vardır. Kul olmak, tâbi olmak, bende olmak yolunda ciğerin yanması, cayır cayır yanması vardır. Taşın erimesi vardır. Hamur olması vardır. Çöllere sicim sicim rahmet yağması vardır. Şahane bir zaferle ölüm korkusunu yenmek vardır. Cehennem’den korkmamak vardır. Tabut’u kabri saray görmek vardır.

Şirâzî, Hacı Bayram  dergâhının ışığıdır.

Bu noktada Bayramoğlu’nu a.g.e’deki dipnotunu sunalım.

101 Şeyh Elvan-ı Şirazî, Orhan Gazi zamanında Anadolu’ya  yerleşen, Türkleşmiş bir İranlı ailesinden geldiği anlaşılan ve ataları Şiraz’lı olduğu için bu adı kullanan ve bir veli olarak da tanınan bir ozandır. I. Murad zamında yetişmiş II. Murad devrinde ölmüştür. Kaynaklarda  Hacı Bayram’ın halife veya dostlarından biri olmak üzere adı geçen şair “Latifi Tezkeresi” ve Kafile-i Şuura gibi kaynaklarda sözlerin nazik, vezne uygun inci gibi dizilmiş parlak ve beğenilen olduğu belirtilen, ve Türk Dünyası el Kitabı, Ankara, 1976; (s.424) de zamanının Türkçe kelimelere fazla yer veren; sâde, açık ve kolay bir söyleyişi bulunan, aruz vezniyle Türkçeyi iyice kaynaştıran XV. Yüzyılın güçlü bir şair ve sanatkârı olarak nitelenen bir mutasavvıftır. Farsçadan Türkçeye çevirdiği Gülşen-i Rûz: (Sırrın Gülbahçesi) İranlı şair Sadedin Mahmud Şebüsteri’nin bir yapıtıdır. Şeyh elvan onu 1426 yılında, yani Hacı Bayram-ı Veli’nin ölümünden üç dört yıl önce, çevirmiş tasavvuf biliminin gizli deyimlerini açık ve güzel bir şekilde ve nazımla Türkçeleştirmiştir. Yukarıda (Bakınız Not: 84) belirttiğim gibi bu yapıtın aslı kadar Türkçesinin de gizemciler ve özellikle Bayramiler arasında başvurulan kaynaklardan olduğu görülmektedir. (Tercüme-i gülşen-i Râz) Örneğin, Semeratü’i-fuad’da Abdullah Efendi gülşem-i râz’dan birçok alıntılar yapmıştır. (sayfa 34-35)

“Şeyh Elvan-ı Şirazî Tercüme-i Gülşen-i Râz’da muhallid ile muhakkiki beyan buyururlar:

Cihanda iki dürlüdür mürâi

Birisi yürür eski kisvetyile

Avâmün-nâsı bularyirmek ister

Giyerler pâre pâre köhne câme

Yeni don giy desen giymez olursa

Ki yani dünya terk etmiş desinler

Fitillenürse taramaz sakalın

Desinler kim Hak’a meşgul ulubdur

İkincisi budur ehl-i riyânın

………………………………….

Kim aldarlar bularyohsul u bayı

Ki zâhidler olur bu suretiyle

Bularınla işitmek dimek ister

Dilerler kim seviler avâme

Bu dediğin söze uymaz olursa

Cihande nefsi ürkütmüş desinler

Ki desinler unutmuş kendu hâlin

Avâm içinde bu makbul olubdur

İşit imdi alâmetlerin ânın

…………………………………

Bir başka örnek (sayfa 46)

Melik zâdesin ü şehzadesin sen

Çu uydun kârbân-ı lâmekâne

Bile koşuldu tapınla melekler

Bu vechile ki sen Rûşen gühersin

Vatandan gönderildi sana nâme

Sarı Abdullah Efendi tasavvuf konularını açıkladığı ilk dört bapta Elvan-ı Şirazî’den on yerde yüz otuza yakın beyit, yani ikiyüz altmışa yakın dizeyi açıklamalarının arasına almıştır.

Gedâ gibi niçün üftadesin sen

Yularun ile gelin bu mekâne

Ki hâsıl ide seninçün dilekler

Niçün yoldaşlarından bîhabersin

Ki meşgul olma bu fâni makame

Yukarıda birörnek bile Şeyh Elvan’ın Türkçesi hakkında fikir verir. Şirazi’nin ailesinin şiraz dolaylarında yaşayan ve günümüzde de Kaşgayi denilen Türklerden olabileceği varsayılabilir.