[mceylan]

KEMAL HALVETÎ

(KEMAL ÜMMÎ)

Mustafa CEYLAN

 

İşte, inandığı ülküler uğrunda kellesini veren, bir Hacı Bayram talebesi. Önceleri Somuncu Baba’nın müridlerinden iken, daha sonra onun vefatını müteakip Yusuf Hakiki gibi Hacı Bayram’a gönül vermiştir. Hacı Bayram dergahından aldığı feyz ile, aşkın deli-dolu atına binmiş, uçsuz bucaksız gönül ovasında korkusuzca at sürmüştür. Hem öylesine at sürmüş ki, sonunda idam edilerek can vermiştir. H. 880 ( M. 1475) yılında idam edilmiştir.

Karamanlı olan İsmail Ümmî, “Ayasofya’da yaptığı vaazlarda bulunduğu Hallâçvarî şatah ifâdelere, Kanuni Sultan Süleyman tarafından yapılan uyarılara rağmen son vermeyince, 1529 tarihinde,Şeyhülislâm Kemalpaşazâde’nin verdiği bir fedva üzerine ondokuz mürideyle birlikte idam edilen İsail Ma’şukî (*)gibi, Şeyh Hazma Balî gibi, Şeyh Sütçü Ağa gibi edilmiştir.Hattâ bütün bu idamların öncüsüdür diyebiliriz.

Bıçakçı Ömer Dede ile başlayan Bayramî Melâmilik hareketi, bu idamlar nedeniyle, illegal hareket olarak yaşamak zorunda kalmıştır. Çünkü, Melâmilerin vahdet-i vücut telâkilerini, her yerde, hiç bir şeyden sakınmadan anlatmaları nedeniyle, bazıları idam edilmiş, bazıları hapse atılmıştır. Meselâ, Ayaşlı Bünyamin  de aynı sebeple Kütahya Kalesi’nde hapis yatmıştır.

Hallaçvari şatah ifadelerin başında “ENEL HAKK” ifadesi gelmektedir. Nesimî’nin derisinin yüzülmesi de bundan  değil midir? Hallac-ı Mansur’un çizgisidir bu. Önemli bir kader çizgisi…

Bayramîlik, bütün yolların kavşak, noktasındadır. Hattâ, bütün yollar Bayramîlik’te birleşir. Tıpkı üç kıta arasında yer alan Anadolu gibi, anadolu’nun millî hareketi olarak Bayramilikte, Halvetilik, Melâmilik, Kadirilik,nakşibenlik vb. tüm yollar birleşik haldedir. Bütün bu yollardan gelenler, Bayramilik çatısı altında kendisine yer bulabilir.

Bayramilik, bir Türk hareketidir. Türk’ün birliğini, beraberliğini, üreten ve çalışkan olarak dünyayı kucaklamasını esas alan bir harekettir.

(*) CEBECİOĞLU, Ethem: a.g.e. Sayfa: 131

Kemal Halvitî, adından da anlaşılacağı gibi Halvetiliğe bağlıdır. Ama, Bayramîliğin de en önemli temsilcisi ve şeyhlerinden birisidir. Erzincan’lı Mehmet Bahaeddin’in  dervişlerindendir.

Hangi görüşte, hangi düşüncede olursa olsun, Müslüman-Türk’ün dirliğini, birliğini gaye edinen her kişinin eninde sonunda uğrayacağı tek dergâh Hacı Bayram dergâhıdır. Hacı Bayram’ın ilâhi mıknatısı millilik vasfıyla yüreklere çeker.

Kemal Halveti’yi de “Tez gel Hacı Bayram’a Sen” seslenişiyle çağırmıştır. Bu çağrıyı Kemal Halveti şu şekilde dil getirmiştir.

 

“İLAH” ZİKİR

 

Bir evliyâ eydür bana

Tiz gel Hacı Bayram’a Sen

Seni gerek ise sana

Tiz gel Hacı Bayram’a Sen

 

Eğer gözün görür ise

Aklın başında var ise

Maksud murad Didâr ise

Tiz gel Hacı Bayram’a Sen

 

Olmasın şekk ü gümânın

Oddan âzad ola canın

Elin al tevbe kıl anın

Tiz gel Hacı Bayram’a Sen

 

Dervişleri be-gayrette

Daim zühd il tâatte

Yoktur yakîn velâyette

Tiz gel Hacı Bayram’a Sen

 

Sırat köprüsün geçmeğe

Şaraben tahur içmeğe

Cennette bile uçmağa

Tiz gel Hacı Bayram’a Sen

 

 

Yüzün gören serverimin

Mürşid-i kâmil Pirimin

Şimdi kutbudur Rûm’un

Tiz gel Hacı Bayram’a Sen

 

Kemal Ümmî eydür size

Kulak vurun üşbu söze

Bir âvaz geldi ki bize

Tiz gel Hacı Bayram’a Sen

 

Şimdi de Fuat Bayramoğlu’nun eserindeki dipnotu aynen aktaralım:

(Kemal Ümmi’nin Belgeler Bölümünde bir ilahi yayınlanmıştır. (Bakınız sayfa 248) orada şu açıklamalar yapılmıştır. “kemal Ümmi,Hâmid Hamiddüddin Aksarayı’nın müridlerindendir. Daha sonra Yusuf Hakiki gibi, bunun da Hacı Bayram-ı Veli’den tekmil-i sûlûk ettiği gibi müridlerini tamamlayıp halife olduğu bu ilahisiye bilinmektedir.

İsmail Kemal Ümmi (öl.880/1475) Karamanlı’dır. Erzincan’lı Mehmed Bahaeddin’in dervişlerinden, Cemal-i Halveti’nin tekke arkadaşı Türk şairi ve halveti şeyhi olarak ünü Anadolu sınırlarını aşarak Orta Asya’ya kadar yayılmıştır.(Yunus Emre) neşvesinde bir zat olup yaşamı halk arasında efsaneleşmiştir. Lütfi Tezkıresi ‘nde “Bu hikaye dedelerden mesmu’umdur ki mezkür  Kemal Ümmi Nesimi ile Sultan Şuca tekesine varıp  Baba Sultan’ın fuzuli bir koçunu kurban etmiştir. Baba  Sultan da bunların bu fiilinden münfail olub ve cemâle celâl arz olub remz ile tuhfe yüzünden Nesimi’nin önünde bir ustura ve mezbûrun önünde bir kemend-imiyan-bend koyub dâr-ı fenâdan intikallerine işaret etmiştir. Akibet Nesimi’nin postun selhedüb salb ettiler. (s.286) bu hikâye Nesimi’nin derisinin yüzülerek öldürüldüğü ve Kemal Ümmi’nin de asılmak suretiyle öldürüldüğünü anlatıyor. Aynı tezkerede bir başka bilgi de yer almaktadır; bu da Kemal-i Halveti’ye aittir. “Kemal-i Halveti; kudemadandır, Şeyh Hacı Bayram’a erişmiş ve müşahade için çok mücahedeye duruşmuştur. Sofiyâne eş’arı ve tasavvufa müteallik güfârı vardır.(Matha)

Dost olmaz nefse d üşman olmayan Mevlâ ile izz-i dünyâ olamı (hiç) devlet-i ulyâ ile (s.286)

Görülüyor ki bir şeyhin asıl tarikat ünü halveti ise bayrami olmasına,Hacı Bayram’dan da inâbe almasına bir engel yoktur. Bir çok şeyhlerde bu vardır. Örneğin Şeyh Himmet Efendi Osmanlı Müteliflerinde meşayih-i bayramiye kibarından bir zat olup (Bolu) dandır. Tarikat-i halvetivyeye de intisapları vardır. (s.189) denildiği gibi kendisi de hem halveti hem bayrami olduğunu Tarikatnamesinde belirtir. Ünlü bilgin Abdullah Salâh-i Uşşaki (öl. 1197/1782) nin şu beyti birkaç tarikate birden mensup olanlara bir örnektir. (Osmanlı Muelifleri, 1/104)

Celveti, bayrami vü sa’di, kadiri

Nakşibendi, Mevlevi vü gülşeni, uşşakiyiz

Bu örnekleri çoğaltmak kolaydır. Bu nedenle eldeki bilgilerden ve Hacı Bayram hakkındaki ilahisinden rahmetli Raif yelkenci’nin araştırmalarının sonucu olarak bana bildirilmiş olduğu inancı paylaşarak Kemal Ümimi’yi Hacı Bayram halifeleri arasına almış bulunuyorum. Divanın nushaları hakkında A. GÖLPINARLI, Mevlana Müzesi Yazmalar Kalaloğ (III/270-71) da bilgi vardır.

“Peygamberimiz “insanlara aklının alabileceği kadar söyleyiniz” buyurdu. Zira her sözü herkese söylersek bazısını bazı halk anlayamaz yanılmaya düşer. Onu saklamaları bu emre yapışmalarından dolayıdır”.(*)

işte böyle…

Hallaç misâli insanların ve idarecilerin idrâk terazilerini çığırından çıkarıcı, terazinin tartamadığı bir hakikati söylemenin sonucu da, bazen idam olabiliyor. Yunus Emre “söz olan kese savaşı/ Söz ola kestire başı” diye boşuna söylememiş.

Ancak,

İlmin sınırları genişleyip Kur’an anlaşıldıkça  Hallaç, Nesimi, Kemal Ümmî gibi kişiler anlaşılacaktır.

(*) AYNÎ, Mehmet Ali, İslâm Tasavvuf Tarihi, Akabe Yayınları İstanbul- 1985. sayfa:168

Koca Yunus: ilim ilim bilmektir

İlim kendini bilmektir

Sen kendini bilmezsen

Ya nice okumaktır? Derken,

Hacı Bayram’ı Veli’de;

“Bayram özünü bildi.

Bileni onda buldu

Bulan ol kendi oldu

Sen seni bil sen seni” diye seslenmiştir.

İlim, ilerledikçe insanoğlu kendini ve kâinatı daha iyi tanıyacaktır. Tanıdıkça da Kur’anı âyetlerini çözerek ve hakikata yaklaşacaktır. İşte o zaman, yani, hakikat iklimin yağmurları yağdığı  zaman,tarihteki bir takım olayların üzerini örten sis, bulut, toz toprak yok olup gidecektir. Ve olayların gerçek yüzü bir güneş gibi görünecektir.

Hallaç’lar, Nesimiler, Kemal Ümmîler’in daha iyi anlaşılacağı, o ilim yüklü günler gelmek üzeredir. 2010 yılından itibaren onlar daha iyi anlaşılarak , felsefeleri yeryüzünün felsefesi olacaktır.

İlim ilerledikçe bir eşref-i mahlûkât olan insanoğlu, kendini bilerek, kendini bulacak ve kemalât mertebesine ulaşacaktır. Zira, Kur’an’ın o sınırsız dan sınırsız sonsuzdan sonsuz işaretlerini kısmen de olsa anlayacaktır.

Kur’an’ı insanlara yasaklayıp, on “dokunma”! günah, el sürme! Deyip, süslü muhafazalar içinde duvarlarımıza bir süs aracıymış (!) gibi astıran, insanları Kur’an’dan uzaklaştıran,yasakçı, cehennemi zihniyet parça parça olup, fırlatıp atılacaktır. Hakikat güneşi tarihimizi de aydınlatacaktır.

 

Kemal Ümmi hazretlerinin şiirinden biri:

 

Bakın iy cân ü dil gözün açanlar

Beka mülki fenâ iden seçenler

 

Kanı şol dünyâya mağrur olanlar

Kanı şol dünyâya konup göçenler

 

Kanı şol illeri bizûm diyenler

Kanı şol yerleri eküp biçenler

 

Kanı şol kal’alar burçlar yapanlar

Kanı anda durup yiyüp içenler

 

Kanı şol cam olup tez dağılanlar

Kanı şol şem olup yanıp tütenler

 

Kanı şol işret idüp raks uranlar

Kanı şol başlara saçu saçanlar

 

Kanu şol baş oluban kim sananlar

Kamu halkın hakkın yiyüp içenler

 

Kemâl Ümmi sen ol Hak’danyana kaç

Kaçan kurtulur ölümden kaçanlar

 

Bu tuzakda tutulmaz dane

Sefâ şevkiyle uçmağa kaçanlar