[mceylan]

HACI BAYRAM VELİ’NİN

TASAVVUF ANLAYIŞI

Mustafa CEYLAN

 

A. SOHBET

Bu kelime, özellikle hadis ıstılâhında “Sahâbe” şeklinde ifadesini bulur. Sahabe kelimesi de,y sohbet kelimesi gibi masdardır (1) iman etmiş olarak Hz. Peygamberi gören ve Müslüman olarak ölen kimselere,, sahabi denir (2)

Tehânevi’nin yaptığı tarife göre, likâ (buluşmak), beraber oturmak, beraber yürümek konuşmak bile birinin diğerine kavuşması gveya görmesi gibi mânalar ihtivâ eder (3)

Bu kelime, çeşitle kalıplarda Kur’an-Kerim’de doksan üç yerde geçer. Ondört yerde arkadaş (4) beş yerde eş hanım(5) yetmiş  dört yerde de yanında bulunmak, mensubiyet, bir yere veya şeye bağlı halk, cemaat gibi mânâlar ifade etmektedir (6)

Tasavaufi açıdan sohbet,müridin, bağlandığı şeyhin hâlini kazanabilmesi için önemli bir  vasıtadır. Sohbette şeyhin sözü müridn kalbine yerleşir. Şeyh mânevi emânetin bulunduğu yer durumundadır. Bumânei emânet, müride sohbet vasıtası ile intikâl eder (7)

Nakşsbendi tasavvuf ekolüne ait kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre sohbet sufnin mânevi tekâmülünde büyük önemi haizdir. Bu tasavvf mektebinin kurucusu Bahâeddin Nakşben (ö.1389):; tarikimız sonbetledir (8) ifâdesi ile, sohbetin önemini vurgular. Yine bu tarikata göre, sohbeti terk eden tarikatı terk etmiş sayılır (9)

Hacı Baram Veli’nin şeyhi Hamiddüddin Aksarayi, sohbete çok önem veren Nakşbendilikle ilk tasavvuf yıllarında temasa geçmiştir. Onun Şam’da bir müddet Hankâh-ı Bâyeziddiye’de kalarak bu tasavvuf okulunun neş’esine tatması, (10) bu neş’enin Hacı Bayram Veli’ye etki etmesi sonucunu doğurmuştur. Hacı Bayram Veli’nin bu tesiri aldığını,  şeyhlik yaptığı yıllardaki hayatında öğrenmekteyiz.

Kaynaklara göre, Hacı Bayram veli,müridlerini belli zamanlarda toplayıp onlara ilmi,dini,ahlâki sohbetler yapmaktadır (11)

Ayrıca Hacı Bayram Veli’nin sohbetlerinin çok etkili olduğu (12) ve tasavvuf2 öğretisini sohbet yoluyla müridlerine aktardığı (13) zikredilir. Hatta halifelerinden Akşemseddin’in, bu öğretileri “Şerh-i Akvâl-i Hacı Bayram Veli” adı altında tertib ve şerh ettiğini görüyoruz 84) Hacı Bayram Veli’nin sohbetlerinde ilim, nasihat, hikmet, edep, ahlâk, hâkim olup, boş söz konuşulmazdı. (15)

Hacı Bayram Veli, sohbetlerinde,tasavvufla ilgili eserleri de okur, şerheder,dinleyicilerin anlayış seviyesine göre izah ederdi.

Hacı Bayram Veli’nin halifelerinden Kızılca Bedreddin,bu sohbetler hakkında şu açıklamaları yapır: Şeyh Hacı Bayram sohbetine irişildi, Gâh gâh sohbet-i hâslarına varılub meclis-i va’zında e dersinden hâli olunmazdı. Niceler kütub-i meşâyhdan, huzûrundan dersini alırlardı. Bu zaif,sâmi (dinleyici) olurdu (16)

Sohbet,toplantılarında okunan kitaplardan biri de, Fahreddin Irak’nin “Lemeât” adlı eseridir. Eser Farsça yazıldığı için anlamakta zorlanan müridler bu durumdan pek hoşlanmamakta, eserin Türkçeye kazandırılmasını arzulamaktadırlar. Neticede Hacı Bayram Veli,bu kitabın Türkçeye tercüme edilmesini emreder (17) Bu eser, anlaşılması zor, felsefe ağırlıklı tasavufi bir muhtevâ taşımaktadır. Bu tür, ağır, tasavvufla ilgili eserlerin okunması, Hacı Bayram Veli’nin yaptığı sohbetlerin çok yüksek seviyede olduğunu gösterir. Bunun yanısıra, böyle bir eseri anlayacak seviyede kültürlü müridlerin Hacı Bayram Veli’ nin etrafında toplanması, gerçekten dikkat çekicidir. Farsça olan bu  eseri, Hacı Bayram Veli’nin sohbetlerde okuması ve izâh  etmesi, onun yaşadığı devrin kültür dillerinden biri olan Farsçayı bildiğini ve bu dile hâkim olduğunu gösterir.

Sonuç olarak diyebiliriz ki, Hacı Bayram Veli,tasavvuf düşüncesinde mânevi eğitim metodu olarak, sohbete ayrı bir önem vermiştir. Zira, mânevi terbiyeleri üstlendiği kişileri yetiştirmenin yolu, doğrudan iletişim özelliğini taşıyan sohbetten geçmektedir. Bir başka deyişle sohbet, Hacı Bayram Veli’nin tasavuf anlayışında öğretim aracıdır.

(1) ET- Tehâvi, Muhammed Ali b.Ali Keşşâf li- Istılâhâti’i- Fünün, İstanbul 1317,c.i.s,888

(2) es-Sâlih, Subbi Hadis ilimleri ve Hadis Istılâhları, çev: M. Yaşar Kandemir, Ankara 1986 s.302

(3) Tehanevi, a.g.e. s. 888

(4) Kehf (18), 34,47,76, Enbiyâ (21), 43, Kalem (68), 48, Yusuf (12), 39,41, Tevbe (9), 40; a’RÂF, 184; Kamer (54), 29; (53), 2, vd.

(5) Nisa (4), 36; En’am (6), 101; Cin (72) Meâric (70), 12,abese (80), 36.

(6) Şuara (26), 71; Bakara (2), 39, 82, 119, 217, 257, 275, Fill (105). 1vd.

(7) eş- Şeybi, Kâmil Muistafa, es-Sulılatu beyne’t-Tasavuf ve’t-Teşeyyu’kahire ırz. S, 434

(8) Hani Muhammed b Abdullah,Adâb, çev: Ali Hüsrevoğlu, İstanbul 1980, s.81.

(9) aynı yer.

(10) Yılmaz, Hasan Kâmil, Aziz Mahmud Hüdâi ve Celvetiyye Tarikatı, İÖstanbul 1982, s.229

(11) bayramoğlu, Hacı Bayram, s.60.

(12) Cemâ, Nefehât, s. 684; Vassaf, Sefıne, s. 257.

(13) Bayramoğlu, a.g.e. s.60

(14) Yurd, Akşemseddin, s. XIII.

(15) Ayni, HACI Bayram, s.80.

(16) Aynı yer,

(17) Ayniş, Hacı Bayram, s.80